अन्तरदेशीय व्यापार सहजीकरण गर्न समिट

विद्युत् व्यापारका लागि समिटमा समझदारी
आशिष गर्ग
महासचिव, इप्पान
नेपालको विद्युत् अरु देशमा बेच्नका लागि हाम्रो देशको ऐनमा स्पष्ट व्यवस्था छैन । ऊर्जा मन्त्रालयले पनि हामीलाई हालसम्मको ऐनमा उत्पादन, वितरण र प्रसारणका लागि मात्र व्यवस्था गरेको हामीलाई बताउँदै आएको छ । व्यापारका लागि प्रष्ट व्यवस्था छैन भनेर मन्त्रालयले भनेको पनि छ । पुरानो विद्युत् ऐनको दफा २२ विद्युत् निर्यातको कुरा भने गर्छ । यसकारण विद्युत् व्यापारबारे ऊर्जा मन्त्रालय आफैं अन्योलमा छ । जबकि विद्युत् नियमन आयोगले निकालेको विद्युत् खरिदसम्बन्धी निर्देशिकामा विद्युत् व्यापारको प्रष्ट व्यवस्था छ । नियमन आयोगले त धारणा प्रष्ट ग-यो तर मन्त्रालय अन्योलमा छ । तर प्रस्तावित विद्युत् ऐनमा व्यापारको प्रष्ट व्यवस्था छ । यसकारण विद्युत् व्यापारबारे पनि प्रष्ट धारणा बन्दैछ । नेपाल बाहिरको खरिदकर्ता को हुने ? प्रसारणलाइन व्यवस्था के हुने ? यसमा भारतको धारणा के हुने ? कति दरमा विद्युत् बिक्री हुन्छ ? भन्ने जुन कुरा छ, पहिला त हामीले स्पष्ट रूपमा नेपालमा जलविद्युत् उत्पादन हुँदैछ, बिक्री गर्नका लागि हामी तयार छौ भनेर भन्नुप-यो । यसमा निजी क्षेत्रको कुरा गर्दा नेपालको विद्युत् उत्पादनमा झण्डै ६० प्रतिशत हिस्सा पुग्न लागेको छ । यसका लागि निजी क्षेत्र भारत, बंगलादेश पुगेर छलफल गरिसकेको छ । यसका लागि पावर ट्रेडिङ कम्पनी पनि स्थापना गरेका छौं । यसको पूर्वतयारी हुँदैछ । ६ महिनादेखि पूर्वतयारी भइरहेको छ । विद्युत् व्यापारको सम्भावनाबारे अध्ययन पनि गरिरहेका छौँ । हामीले अरु देशमा गएर त भन्यौ, हाम्रो बिजुली किन्नुस तर यसका लागि खरिदकर्ता, बजार निर्माताहरू नेपाल आउनुपर्ने हुन्छ । पावर समिटमा विद्युत् व्यापारका सबै सरोकारवाला आएर आँखाले देख्छन् । उनीहरूले विद्युत् किन्नका लागि आफ्ना कुराहरू राख्छन् । यो यो सर्तहरूमा बिजुली किन्न सक्छौ भनेर उनीहरूले भन्छन् । यसका लागि पहिलो त राजनीति सहमतिको कुरा हुन्छ । विशेषगरी यसका लागि नेपाल, भारत, बंगलादेश र भुटान अर्थात् चार देशका ऊर्जा, जलस्रोतमन्त्रीहरू हुनुप-यो । उनीहरू सबै आउँदैछन् । सरकारले गर्नुपर्ने कामका लागि निजी क्षेत्र सक्रिय भएर गर्दैछ । यसमा हामीलाई सरकारले पनि साझेदारको रूपमा सहयोग गर्दैछ । यसले राजनीतिक रूपमा नेपालको बिजुली चारै देशमा उपलब्ध छ भन्ने स्थापित छ । यसका साथ भारत, बंगलादेश र भुटानका विद्युत् व्यापारका सबै सरोकारवाला पनि समिटमा आउँदैछन् । सरकारी र निजी क्षेत्र दुवै आउँदैछन् । विद्युत् खरिदकर्ता, नियमनकर्ता लगायतका मुख्य व्यापारकर्ताहरू आउने भएकाले यसका लागि यो महत्वपूर्ण हुन्छ । यसले विद्युत् व्यापारलाई अर्को चरणमा पुग्छ । भारतका कम्पनीसँग विद्युत् व्यापारका लागि समिटमा समझदारी पनि हुँदैछ । समिटमा भारत र बंगलादेशसँग संयुक्त रूपमा जलविद्युत् आयोजना निर्माणका लागि सम्झौता पनि हुन्छ । भारतीय कम्पनी र नेपाली कम्पनी मिलेर आयोजना बनाउँदा अझ राम्रो हुन्छ । यसले जोखिम पनि न्यूनीकरण हुन्छ । नेसनल हाइड्रोपावर कर्पोरेसन भारतले जसले भारतमा ३० हजार मेगावाट विद्युत् उत्पादन गरेको छ तर नेपालमा कुनै परियोजना छैन । त्यसको अध्यक्षसहित ८ जनाको टोली आउँदैछ । उहाँहरूले पनि नेपालमा जलविद्युत् आयोजना निर्माणका लागि समझदारी गर्दै हुनुहुन्छ । उहाँहरू नेपालमा प्रवेश गरेपछि व्यापारको ढोका खोल्न पनि सहज हुन्छ । निजी क्षेत्रले व्यापार कम्पनी खोलेपछि सरकारले पनि यसको सह्रानीय गरेर विद्युत् व्यापारका लागि आवश्यक कानुन बनाइदिन्छौ भन्नुभएको छ । यसकारण आगामी दिनमा विद्युत् व्यापारका लागि सहज हुने आशा गर्न सकिन्छ ।

जलविद्युत् उत्पादनमा निजी क्षेत्रको भूमिका महत्वपूर्ण
भीष्म पण्डित
अपरेसन अफिसर, आईएफसी,
नेपालमा उत्पादन क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको योगदानको महत्वपूर्ण छ । निजी क्षेत्रको उत्पादनलाई अन्तरदेशीय क्षेत्रसम्म पु-याउन जरुरी सहयोग छ । उनीहरूको कामलाई अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा पु-याएर लगानीयोग्य ऊर्जाको सम्भावना देखाउनुपर्ने पनि छ । यसका लागि हामीले निजी क्षेत्रलाई हामीले सहयोग गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिएको छ । अहिले नेपालमा जलविद्युत् क्षेत्रको काम निजी क्षेत्रबाट भइरहेको छ, यसलाई दिगो बनाउनुपर्ने खाँचो छ । किनभने अन्तर्राष्ट्रिय बैकयोग्य, व्यापारिक, जुन आईएफसी गुणस्तर अनुसारको सामाजिक र वातावरण पक्ष छ, यी सबैको विश्लेषण गर्दा जलविद्युत् दिगो रूपमा बनेको देखिँदैन । यो समिटमा निजी क्षेत्रलाई सहयोग गर्नुको अर्थ वातावरण र सामाजिक मुद्दाबारे निजी क्षेत्रलाई जानकारी गराउनुका साथै यसको उत्कृष्ट मोडलबारे जानकारी गराउनका लागि पनि आईएफसीले यो सहयोग गरेको हो । नेपालको निजी क्षेत्रले उत्पादनमा मात्र नभएर अहिले व्यापारको कुरा आएको छ, यस क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ । समिटमा अन्तर्राष्टिय व्यापारको कुरा हुन लागेको छ । विभिन्न देशहरूको विद्युत् व्यापार गर्ने कुरा छ, यसमा निजी क्षेत्रको भूमिका महत्वपूर्ण देखिएकोले यसमा हामीले सहयोग गरेका हौ । अन्तरदेशीय व्यापारमा अहिले नै हामीले सहयोग गर्ने अवस्था त छैन तर यस्तो व्यापारका लागि धेरै देशमा काम गरेका छौँ । त्यो विज्ञता आवश्यक परेमा हामीले ल्याउन पनि सक्छौ । हामीले लामो समयदेखि इप्पानलाई सहयोग पनि गर्दै आएका छौ । क्यासकेड म्यानेजमेन्ट, अपरेसन म्याजेमेन्ट लगायतमा सहयोग गरेका छौ । जलविद्युत्मा वित्तीय जोखिमता के के छन्, सामाजिक तथा वातावरण मुद्दाहरू के के छन्, कसरी यसलाई मिटिगेट गर्न सक्छौ भनेर हामीले धेरै जलविद्युत् विकासकर्तालाई बुझाइरहेको अवस्था छ । अहिले हाम्रो आन्तरिक उत्पादन बढ्दै गएकोले बजार विस्तारका लागि व्यापारको कुरा आउँछ । व्यापारका लागि उहाँहरूले निजी कम्पनी समेत खडा गरिसक्नुभएको छ । यस्तो अवस्थामा सार्वजनिक क्षेत्रले शिक्षा स्वास्थ्यलगायतका धेरै क्षेत्रमा काम गर्नुपर्ने अवस्था छ । निजी क्षेत्रले जलविद्युत्मा जुन काम गरिरहेको छ, यसमा सरकार आउनु त्यति जरुरी हुँदैन । विश्व बैक समूह देशीय साझेदार रणनीतिले पनि सरकारी र निजी क्षेत्रलाई कसरी सहयोग गर्ने भन्ने म्यान्डेट छ । यसअन्तर्गत इप्पानलाई सहयोग गर्न लागेको हो ।